Alerjisi Olanlar Hangi Covid-19 Aşısını Yaptırabilir

Koronavirüsle mücadelede aşılama çalışmaları devam ediyor. Ülkemizde şimdiye kadar Coronovac aşısı uygulanıyordu. Son dönemlerde Biontech aşısının da uygulanmaya başlamasıyla birlikte özellikle alerjisi olan kişilerde hangi aşıyı seçeceklerine yönelik kafa karışıklığı oluşmaya başladı. Alerji ve Astım Derneği Başkanı Prof. Dr. Ahmet Akçay, alerjisi olan kişilerin seçeceği aşı ile ilgili ve aşılardaki alerji riskleri ile detaylı açıklamalarda bulundu.

Pfizer BioNTec Aşısı ve Coronavac Aşısı Nedir?

Almanya’nın Pfizer BioNTech aşısı mRNA tabanlı bir COVİD 19 aşısıdır. BNT162b2 aşısı için BioNTech teknolojisi, SARS-CoV-2 koronavirüsün yüzeyinde bulunan diken proteininin bir kısmını kodlayan nükleositle modifiye edilmiş mRNA (modRNA) kullanımına dayanmaktadır. Bu aşıda mRNA tarafından diken proteinin bir parçası vücutta oluşur ve bu da vücutta bağışıklık oluşturur. Bu bağışıklık enfeksiyona karşı koruma sağlar.

Çin’in Sinovac firmasının Coronavac aşısı, formaldehitle inaktive edilen ve adjuvan olarak alüminyum kullanılan ölü bir aşıdır. Virüs parçalanıp etkisiz hale getirilerek vücudumuza ara verilmeden bağışıklığımızı uyarmaktadır. Ölü aşı olduğu için daha güvenli olduğu düşünülmektedir.

Aşıların Etkinliği Nasıl?

BioNTech aşısı için firma yetkilileri tarafından açıklanan etkinlik oranını % 91.3’tür. Coronavac aşısının etkinlik oranı Türkiye’deki verilere göre % 83 olarak bildirilmiştir. Aşının ciddi ve orta şiddetteki enfeksiyonlara karşı korumada % 100 etkili olduğu bildirilmiştir.

Aşıların Yan Etkileri Nelerdir?

Pfizer-Biontech COVID-19 aşısı yan etkileri diğer yetişkin aşılarına benzerdir. Klinik denemeler sırasında, çok yaygın olarak kabul edilen yan etkiler şunlardır; enjeksiyon yerinde ağrı ve şişlik, yorgunluk, baş ağrısı, kas ağrıları, titreme, eklem ağrısı ve ateş. Ateş, ikinci dozdan sonra daha sık görülmektedir.

Çin aşısı Coronavac aşısının en sık görülen yan etkisi enjeksiyon bölgesinde ağrıdır ve bu yan etki % 17 oranında görülmüştür. Bu ağrının genel olarak hafif olduğu ve 48 saat içinde düzelme eğilimi gösterdiği görülmüştür. Bunun dışında görülen yan etkiler ise şunlardır; aşı uygulanan bölgede şişlik, kızarıklık, yorgunluk, hafif ateş, titreme, baş ağrısı, kas, eklem ağrısı, kusma ve ishaldir. Bu belirtiler aşı yapıldıktan sonra bir hafta içinde ortaya çıkabilmektedir. Şimdiye kadar ölümcül bir reaksiyon bildirilmemiştir.

Aşıların Alerji Riskleri Nedir?

Aşılara karşı gelişen alerjik reaksiyonlar genel olarak aktif bileşenin kendisinden ziyade katkı maddelerine ve aşıdaki koruyucular ve antibiyotikler gibi bileşenlere bağlıdır. Aşılar ayrıca üretim sürecine bağlı olarak az miktarda protein içerebilir.

BioNTech aşısı için milyon doz aşı başına yaklaşık on bir vakada şiddetli alerjik reaksiyon gözlenmiştir. ABD Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerinin bir raporuna göre, bu alerjik reaksiyonların % 71’i aşılamadan sonraki 15 dakika içinde gelişmiş ve çoğunlukla (% 81) bir alerji veya alerjik reaksiyon öyküsü olan kişilerde meydana gelmiştir.

Aşıya karşı gelişen alerjik reaksiyonların nedeni olarak BioNTech aşısında bulunan mRNA’nın bozulmasını engellemek, suda çözünmesini sağlamak için kullanılan polietilen glikol (PEG) maddesine bağlı olabileceği düşünülmektedir. Ayrıca mRNA’nın kendisinin de alerji yapabileceği düşünülmektedir. Alerjinin nedeninin PEG maddesi veya mRNA maddesine bağlı düşünülse de bilimsel yayınlarda bu durum net olarak gösterilmemiştir. Yeni yayımlanan bir makalede alerjik şok olarak bildirilen 4 vakanın izleminde bu durumun aslında alerjik şok olmadığı alerjik şoku taklit eden durumlar olduğu bildirilmiştir.

Coronavac aşısı için önemli bir alerjik reaksiyon bildirilmemiştir. Alerjik döküntü ve alerjik şok riski her aşıda olduğu gibi nadir de olsa vardır. Almanya’nın aşısı gibi ilaç alerjilerinde riskli bir aşı olmamakla birlikte yine de alerji riski yok denilemez. Aşı yapılan sağlık kuruluşlarında alerji riskine karşı adrenalin ilacı hazır bulundurulmaktadır. Neticede elde edilen veriler az sayıda aşı uygulamalarının raporudur. BioNTech firmasının aşısında bulunan polietilen glikol maddesi bu aşıda olmadığı için alerji gelişme riski daha azdır denilebilir.  Çin aşısının içeriğinde koruyucu madde bulunmamaktadır. Aşı içeriğinde disodyum hidrojen fosfat, alüminyum hidroksit, sodyum dihidrojen fosfat, sodyum klorür yardımcı madde olarak bulunmaktadır. Bu maddelere karşı alerji öyküsü olanlara aşı yapılmaması gerekir.

Alerjik Hastalığı Olanlar Hangi Aşıyı Olsunlar?

Alerjik astım, egzama, alerjik nezle ve diğer alerjik hastalığı olanların gerek BioNTech gerekse Çin aşısı Coronavac aşısı olmasında sakınca yoktur. Sadece alerjik hastalığı olanların aşılarını hastane ortamında yaptırmaları ve aşı sonrası 30 dakika gözetim altında beklemeleri faydalı olacaktır.

İlaç alerjisi ve besin katkı maddelerine alerjisi olanlar için BioNTech aşısının alerji riski daha yüksektir. Bu nedenle özellikle ilaçların tablet formuna alerjik reaksiyon geçirmiş olanlar, ilaç alerjisinin nedeni tespit edilmemiş olanlar, besin katkı maddesine alerjisi olanların BioNTech aşısı yerine Çin aşısı Coronavac aşısı olması alerji riski açısından daha güvenli olabilir.

Aşılara alerji gelişme potansiyeli açısından düşük, orta ve yüksek olarak sınıflamak aşı seçimine karar vermede faydalı olabilir. 

Koronavirüs aşılarına karşı alerji gelişme riski düşük alerjik hastalıklar:

  • Ailede alerjik hastalıkların olması,
  • Ev tozu mite, polen, küf gibi solunumsal alerjiler nedeniyle astım, alerjik nezle ve göz alerjisi olanlar,
  • Besin alerjisi olanlar,
  • Egzaması (Atopik dermatit) olanlar,
  • Alerji aşısı olanlar,
  • Astım nedeniyle anti IgE, anti IL-5 gibi biyolojik tedavi alanlar,
  • Salisilik asit, ibuprofen gibi ağrı kesici ilaçlara alerjisi olanlar,
  • Daha öncede belli ilaçlara ve arı venomlarına alerjisi olanlar
  • Daha önceki aşılarda aşı yerinde şişlik gelişmiş olanlar

Yukarıda saydığımız alerjik hastalığı olanların her aşıyı olmasında sakınca yoktur ve aşı sonrası 15-30 dakika hastane ortamında gözetim altında beklemesi yeterli olacaktır. Aşılara karşı alerji gelişme riski düşük olanlara BioNTech ve Coronavac aşısı yapılmasında sakınca yoktur.

Koronavirüs aşılarına karşı alerji gelişme riski orta derecede olan alerjik hastalıklar:

  • İlaçlara karşı alerjisi olan ve ilaç alerjisinin nedeni saptanamayan ancak ilaçlara karşı ciddi alerji veya alerjik şok gelişmişse  (PEG alerjisi olabilir),
  • Daha önceden aşılara ve omalizumab gibi monoklonal antikorlara karşı alerjik reaksiyon gelişenler,
  • Sistemik mastositoz gibi mast hücre hastalığı olanlar.

Bu durumlarda PEG alerjisi riski vardır ve PEG alerjisi açısından alerji uzmanları tarafından incelenmesi gerekir. Eğer aşı yapılacaksa aşıdan sonra 30 dakika hastane gözetiminde beklenmelidir. Tedavi öncesi alerjik reaksiyonların gelişmesini önlemek için antihistaminik kullanmanın faydalı olup olmayacağı konusunda bilgi henüz yoktur. Tedavi öncesi antihistaminik kullanımı alerjik şokun ilk belirtilerini gizleyebilir. Bu nedenle her aşı öncesi antihistaminik kullanımı hakkında karar vermek zordur.

Alerji riski orta derecede olanların aşı seçimini Çin aşısı Coronavac yönünde kullanmaları tavsiye edilebilir. 

Koronavirüs aşılarına karşı alerji gelişme riski yüksek derecede olan alerjik hastalıklar:

Daha önceden mRNA aşıları olan Pfizer BioNTech aşısına veya Çin’in Coronavac aşısına alerjik reaksiyon gelişmişse aşının ikinci dozu yapılmamalıdır.

İlaç Alerjisi Olanlar BioNTech Koronavirüs Aşısı Yaptırabilir mi?

BioNTech ve diğer mRNA aşısı olan Moderna aşısına karşı alerjik reaksiyon geliştiren vaka örnekleri oldu. Bu aşılara karşı alerjinin nedeni aşı içindeki koruyucu madde olan PEG maddesine bağlı olabileceği düşünülmesinden dolayı özellikle PEG içeren ilaçlara karşı alerjisi olanların BioNTech aşısı olmaması daha emniyetli olacaktır. Eğer ilaç alerjisinin nedeni PEG içeren bir ilaca bağlı değilse o zaman alerji gelişme riski yüksek olmayacaktır. İlaç alerjinizin nedeninin PEG maddesine bağlı olup olmadığını bilmiyorsanız Coronavac aşısı olmanız daha doğru olabilir.

Aşı Öncesi Alerji Testi Yapılarak Aşıya Karşı Alerji Gelişeceği Anlaşılır Mı?

Aşı öncesi alerji riskini öngörmek için PEG maddesine karşı alerji testleri yapılabilir. Ancak bu testlerin aşıya karşı alerji riskini öngörmesi açısından henüz yeterince veri yoktur. Önümüzdeki günlerde alerji testleri hakkında çalışmaların yayımlanmasıyla birlikte daha net bir bilgi söylemek daha doğru olacaktır.

Aşıya Bağlı Alerjik Şok Geliştiğini Nasıl Anlarım?

Alerjik şokta en sık deri, kalp ve dolaşım ve solunum sistemi etkilenmektedir. Alerjenle karşılaştıktan kısa süre sonra ortaya çıkan, ciltte döküntü kızarıklık, kaşıntı, dilde ve dudaklarında şişlik, kısıklığı, nefes darlığı ve astım tablosu, kalp dolaşımın etkilenmesi sonucunda tansiyon düşmesi, kalbin hızlı atması, bayılma, sindirim sisteminin tutulumu sonucunda kusma ve kramp şeklinde karın ağrısı bulguları oluşur.

Unutulmaması gereken önemli bir bilgi şudur; deri bulguları olmadan da alerjik şok gelişebilir ve bu durum ileri yaşlarda daha sık karşımıza çıkmaktadır.

Aşıdan sonra alerjik şokun erken belirtileri açısından dikkatli olunması gerekir. Özellikle boğazda gıdıklanma, öksürük, nezle, hapşırma, baş dönmesi, karın ağrısı gibi belirtiler aşıdan sonraki 30 dakika içinde gelişmişse sağlık personeline haber vermeniz gerekli ve faydalı olacaktır.

Alerjik Şok Belirtilerini Taklit Eden Durumlar Nelerdir?

Aşılama sonrası görülen alerjik şok belirtilerini taklit eden ancak alerjik olmayan bazı durumlar görülebilir. Bu reaksiyonlar Vazovagal senkop denilen otonom sinir sisteminin aktivasyonuna bağlı gelişen bayılma nedeniyle olabilmektedir. Vazovagal senkop hastalığı anksiyete, korku, ağrı, sıcak ve nemli ortam, uzun süre ayakta kalma gibi nedenlerle ortaya çıkabilir. Ani tansiyon düşmesiyle beraber nabzın da düşük olmasıyla kendini gösterir.

Ses teli spazmı hırıltı ve nefes darlığına neden olabilmektedir.

Psikosomatik belirtiler de bazen alerjik şoku taklit edebilmektedir. Panik atak, alerjik şoktaki gibi ani nefes sıkışması görülmesi, alerjik şoku taklit edebilir. Örneğin psikolojik strese bağlı vücutta kızarıklığa neden olabilir. Bazen boğaz ve dilde şişme hissine neden olabilir. Ancak alerjik şok düşünülüyorsa adrenalin uygulamaktan kaçınılmaması gerekir.

Aşıya Karşı Alerji Gelişirse Ne Yapılmalıdır?

Aşıya karşı alerji gelişenlere çok hızlı bir şekilde müdahale edilmelidir. İlk olarak hayat kurtarıcı adrenalin uygulanmalıdır. Özellikle beta bloker tansiyon ilacı kullananlarda adrenalin etkili olmayacağı için glukagon ilacı kullanılması gereklidir. Bu nedenle aşı yapılan merkezlerde glukagon ilacının da hazır bulundurulması çok önemlidir.

Alerji gelişenlerde aşılama konusunda iki uygulama yapılabilir:

***İlki ilk doz sonrası reaksiyon geçirenlerde koruyucu antikor gelişip gelişmediğine bakılması ve yeterli koruyucu antikor gelişmişse ikinci dozun yapılmaması,

***İkinci uygulama olarak da farklı bir teknoloji ile geliştirilen bir aşının yapılıp 30 dakika gözlem altında tutulması önerilmektedir.

Ayrıca geçirilen reaksiyonun alerjik bir reaksiyon olup olmadığını değerlendirmek için ikinci dozdan önce alerji uzmanı tarafından değerlendirilme yapılması yararlı olacaktır.

Son olarak Prof. Dr. Ahmet AKÇAY’a hangi aşıyı yaptırdığını sorduğumuzda sağlık personellerine Coronavac aşısı yapıldığı için Çin’in Coronavac aşısını yaptırdığını bildirdi. Çocuk İmmünoloji ve Alerji Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ahmet Akçay, aşılama döneminde her iki aşının da yapılmasının çok önemli olduğu ve bu ölümcül hastalıktan kurtulmak için aşı olmanın çok önemli olduğu bildirdi. 

0 cevaplar

Cevapla

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir