Acil Durum: Anafilaksi Nedir?

Anafilaksi, vücudun bağışıklık sisteminin alerjenlere karşı verdiği en ciddi alerjik reaksiyon türüdür. Ani gelişir, hızla ilerler ve müdahale edilmediğinde hayatı tehdit edebilir. Toplumda her yaş grubunda görülebilen bu durum, özellikle gıda alerjisi, ilaçlar, arı sokmaları ve bazı tıbbi uygulamalar sonrası ortaya çıkar.

Türkiye’de her yıl binlerce kişi anafilaksi nedeniyle acil servislere başvurmakta, doğru müdahale yapılmadığında ölüm riskiyle karşı karşıya kalmaktadır. Bu nedenle anafilaksiyi bilmek, belirtilerini tanımak ve acil durumda yapılacakları öğrenmek hayat kurtarıcıdır.

Bu yazıda, anafilaksinin tanımı, nedenleri, belirtileri, teşhis ve tedavi yöntemleri, acil durumda yapılması gerekenler ve korunma yolları detaylı olarak incelenecektir.

Anafilaksi Nedir?

Anafilaksi, bağışıklık sisteminin bir alerjene karşı aşırı ve kontrolsüz yanıt vermesi sonucu gelişen ani, sistemik ve hayatı tehdit eden bir reaksiyondur.

• Genellikle alerjenle temas sonrası dakikalar içinde ortaya çıkar.

• Solunum, dolaşım ve sindirim sistemini etkileyerek çoklu organ tutulumu yapar.

• En önemli özelliklerinden biri, belirtilerin hızla kötüleşmesidir.

Anafilaksinin En Sık Nedenleri

1. Besinler

Anafilaksinin en sık sebebi çocuklarda besinlerdir. Türkiye’de en yaygın anafilaksiye yol açan besinler:

• Süt

• Yumurta

• Yer fıstığı, fındık, ceviz

• Balık ve deniz ürünleri

• Buğday ve gluten içeren gıdalar

• Susam

2. İlaçlar

Yetişkinlerde en sık sebep ilaçlardır. Özellikle:

• Penisilin ve diğer antibiyotikler

• Aspirin ve ibuprofen gibi ağrı kesiciler

• Bazı anestezik ilaçlar

3. Böcek Sokmaları

Arı, eşek arısı, yaban arısı sokmaları anafilaksiye yol açabilir. Özellikle kırsal bölgelerde risk daha yüksektir.

4. Lateks

Ameliyat eldivenleri, bazı balon ve oyuncaklarda bulunan lateks maddesi hassas kişilerde anafilaksiye neden olabilir.

5. İdiopatik Anafilaksi

Bazı vakalarda alerjen bulunamayabilir. Bu duruma idiopatik anafilaksi denir.

Anafilaksi Belirtileri

Anafilaksi belirtileri çok hızlı başlar ve kısa sürede ağırlaşır. En sık görülen bulgular:

• Deri ve mukoza: Kaşıntı, kızarıklık, kurdeşen, dudak-göz kapağında şişlik

• Solunum sistemi: Nefes darlığı, hırıltı, boğazda şişme hissi

• Dolaşım sistemi: Kalp çarpıntısı, baş dönmesi, tansiyon düşmesi, bayılma

• Sindirim sistemi: Karın ağrısı, bulantı, kusma, ishal

• Şiddetli vakalarda: Şok, bilinç kaybı, kalp durması

📌 Belirtilerin dakikalar içinde ilerlemesi, anafilaksiyi diğer alerjik reaksiyonlardan ayıran en önemli özelliktir.

Anafilaksi Tanısı

Anafilaksi tanısı genellikle klinik belirtilerle konur. Acil durumda zaman kaybetmeden tanı konulması hayati önem taşır.

Tanıda kullanılan yöntemler:

• Hastanın hikâyesi (hangi maddeye maruz kaldığı, süresi)

• Fizik muayene (deri bulguları, solunum ve dolaşım durumu)

• Acil laboratuvar testleri (triptoz düzeyi ölçümü)

Anafilaksi Tedavisi

1. Acil Müdahale

Anafilaksi tedavisinde ilk ve en önemli adım adrenalin (epinefrin) uygulamasıdır.

• Adrenalin, uyluk kasına otoenjektör (Epipen, Jext vb.) ile yapılmalıdır.

• Gerekirse 5–15 dakika içinde ikinci doz uygulanabilir.

• Hasta düz zemine yatırılmalı, bacakları yukarı kaldırılmalıdır.

• Solunum yolunu açık tutmak için pozisyon verilmeli, oksijen desteği sağlanmalıdır.

• Acil sağlık ekipleri çağrılmalı ve hastaneye nakil sağlanmalıdır.

2. Hastane Tedavisi

• Antihistaminikler ve kortizon ilaçları destek tedavisi olarak uygulanır.

• Solunum desteği ve damar içi sıvı tedavisi gerekebilir.

• Şiddetli vakalarda yoğun bakım izlemine alınır.

Anafilaksiden Korunma Yolları

• Alerjenlerden uzak durmak: Hangi besin veya maddeye alerji olduğu bilinmeli ve kesinlikle kaçınılmalıdır.

• Etiket okuma alışkanlığı: Paketli gıdalarda alerjen bilgisi dikkatle kontrol edilmelidir.

• Adrenalin otoenjektör taşıma: Daha önce anafilaksi geçirmiş herkes yanında otoenjektör bulundurmalıdır.

• Okul ve işyeri bilgilendirmesi: Çocukların öğretmenleri, iş arkadaşları mutlaka bilgilendirilmelidir.

• Tıbbi uyarı bilekliği: Anafilaksi riski olan kişiler için önerilir.

• Alerji uzmanı kontrolü: Düzenli takip ile riskler azaltılabilir.

Anafilaksi ve Çocuklar

Çocuklarda anafilaksi daha hızlı gelişebilir ve daha ağır seyredebilir.

• Çocuğun çantasında adrenalin otoenjektör bulundurulmalıdır.

• Öğretmenler, bakıcılar ve aile bireyleri acil durum planı hakkında eğitilmelidir.

• Çocuklarda en sık neden gıda alerjileridir; bu nedenle okul kantinleri ve dışarıda yemek konusunda dikkatli olunmalıdır.

Anafilaksi ve Gebelik

Gebelerde de anafilaksi görülebilir. Özellikle ilaçlar ve böcek sokmaları risk faktörüdür.

• Gebelikte de adrenalin ilk tedavi seçeneğidir.

• Anne ve bebek sağlığını korumak için hızlı müdahale hayati önem taşır.

Anafilaksi ile İlgili Yanlış Bilinenler

• ❌ “Antihistaminik yeterlidir.” → Yanlış. Antihistaminikler sadece cilt belirtilerini hafifletir, hayat kurtarmaz.

• ❌ “Anafilaksi yavaş gelişir.” → Yanlış. Dakikalar içinde ölümcül olabilir.

• ❌ “Bir kez anafilaksi geçirdiyse tekrar etmez.” → Yanlış. Tekrar riski her zaman vardır.

• ❌ “Adrenalin tehlikelidir.” → Yanlış. Adrenalin hayat kurtarıcıdır, gecikmeden uygulanmalıdır.

Sık Sorulan Sorular

1. Anafilaksi ne kadar sürede gelişir?
Genellikle alerjenle temas sonrası ilk 5–30 dakika içinde belirtiler başlar.

2. Adrenalin otoenjektör reçetesiz alınabilir mi?
Hayır. Doktor reçetesiyle eczanelerden temin edilir.

3. Çocuklarda adrenalin dozu farklı mıdır?
Evet. Çocuklar için düşük doz otoenjektörler mevcuttur.

4. Anafilaksiden sonra takip gerekir mi?
Evet. Hastalar genellikle 24 saat hastanede gözlem altında tutulur.

Sonuç

Anafilaksi, ani başlayan ve ölümcül olabilen bir acil durumdur. En önemli tedavi adrenalin uygulamasıdır. Bu nedenle risk altında olan bireyler ve aileleri, anafilaksi belirtilerini tanımalı, otoenjektör taşımayı alışkanlık haline getirmeli ve acil durum planlarını bilmelidir.

Unutmayın: Anafilaksiyi bilmek hayat kurtarır.