Astım, bir akciğer hastalığıdır. Astımlı insanlar epizotlar veya ataklar yaşarlar. Bu, solunum yollarında daralma ve iltihaplanma olduğunda oluşur, bu da nefes almayı zorlaştırır.
Akciğerler soluduğumuz hava ile kan dolaşımı arasında bir arayüz oluştururlar. Bir kişi nefes aldığında, burundan ve ağzından hava çekilir ve trakeadan aşağıya doğru çekilir. Trakea, her bir akciğeri beslemek için sağ ana bronş ve sol ana bronş olmak üzere iki bronşa ayrılır.
Bronşlar daha küçük bronşlara ve daha sonra alveollerde – gaz değişiminin gerçekleştiği katlanmış zarlar, sonuçlanan bronşiollere bölünür. Bronşlar ve bronşiyollerin duvarda kasılmalarını sağlayan kas katmanları vardır. Akut krizlerde bu kas tabakası daralır ve solunum yollarının daralmasına neden olur.
İltihaplanma ataklar arasında hala mevcut olabilir. Bu, solunum yollarının hassas olmasını ve tetikleyicilerine tepki verme ve akut krizlere neden olma olasılığını artırır.
Astımın Nedenleri
Astımın kesin nedeni bilinmemektedir ve nedenleri kişiden kişiye değişebilir. Bununla birlikte, astım genellikle bağışıklık sisteminin akciğerlerdeki bir maddeye güçlü bir tepkisinin sonucudur. Normalde vücudun bağışıklık sistemi enfeksiyonlarla savaşmaya yardımcı olur. Bazen bir kişinin bağışıklık sistemi, ortamdaki alerjen adı verilen bir maddeye tepki verir. Bir kişinin, yakupotu gibi bir alerjeni soluduğunda, solunum yollarındaki bağışıklık sistemi güçlü bir şekilde tepki verebilir. Aynı maddeye maruz kalan diğer insanlar hiç tepki vermeyebilir. Bağışıklık sistemi, iltihap oluşturarak bir alerjene tepki verir. Enflamasyon, solunum yollarınızın şişip daralmasına ve muhtemelen daha fazla mukus üretmesine neden olur. Bu nefes almayı zorlaştırabilir. Hava yollarının etrafındaki kaslar da kasılır. Bu nefes almayı daha da zorlaştırabilir. Zamanla hava yolu duvarları kalınlaşabilir. Astımınız, siz bebek veya küçük bir çocukken kısmen havadaki viral enfeksiyon veya alerjenlerden kaynaklanmış olabilir. Bir kişinin bir maruz kalmaya neden tepki gösterdiği, diğerlerinin neden tepki vermediği açık değildir. Genler, bazı insanları astıma daha duyarlı hale getirmede rol oynayabilir.
Astımda Risk Faktörleri
Çevreniz veya mesleğiniz, aile geçmişiniz veya genleriniz, diğer tıbbi durumlarınız veya cinsiyetiniz astım geliştirme riskinizi artırabilir.
Astım her yaştan insanı etkiler, ancak genellikle çocukluk döneminde başlar. Bazen yetişkinlerde, özellikle kadınlarda astım gelişir. Bu tip astım, erişkin başlangıçlı veya geç başlangıçlı astım olarak adlandırılır.
- Bir çocuğun yaşamının ilk yıllarında sigara dumanına maruz kalması, yaşamın erken dönemlerinde astım semptomları geliştirme riskini artırır. Bu maruziyet, akciğer büyümesini ve gelişimini de etkileyebilir.
- Çevrede, özellikle erken yaşta farklı mikroplara maruz kalmak, bağışıklık sisteminin nasıl geliştiğini etkileyebilir. Bağışıklık sistemi üzerindeki bu etkiler astım gelişme riskini artırabilir veya bunlara karşı koruma sağlayabilir.
- Kimyasal tahriş edici maddeler veya endüstriyel tozlar gibi işyerinde meydana gelen maruziyetler de hassas kişilerde astım gelişme riskini artırabilir. Bu tip astıma mesleki astım denir. Yıllar içinde gelişebilir ve çoğu zaman artık maruz kalmadığınız halde devam eder.
- Kirlilik veya alerjenlerden kaynaklanan kötü hava kalitesi astımı daha da kötüleştirebilir. Kirleticiler, trafikle ilgili hava kirliliğini içerebilir. Havadaki alerjenler polen, toz veya diğer parçacıkları içerebilir.
- Genler, bağışıklık sisteminin nasıl geliştiğini etkiledikleri için astımın gelişiminde rol oynayabilir. Birden fazla gen söz konusu olabilir. Anne babanızdan gen miras alırsınız. Astımı olan bir ebeveyne sahip olmak, özellikle annenin astımı varsa, çocukta astım gelişme riskini artırır.
- Astım genellikle bir tür alerjik reaksiyondur. Astımı olan kişilerde genellikle başka alerji türleri vardır. Gıda alerjileri olabilir veya polenden kaynaklanan burun akıntısı veya tıkalı burun alabilir. Erken çocukluk döneminde havadaki polen, kepek, küf veya toz gibi maddelere karşı alerjik reaksiyonlarınız olduysa, astım gelişme riskiniz daha yüksek olabilir. Ne kadar çok alerjiniz varsa, astım riskiniz o kadar yüksek olur.
- Obezite, astım geliştirme veya astım semptomlarını kötüleştirme olasılığını artırabilir. Bunun nedeni, obezitesi olan kişilerin bağışıklık sisteminde iltihaplanma veya değişiklik geçirmesi olabilir.
- Genellikle virüslerin neden olduğu solunum yolu enfeksiyonları geçiren küçük çocuklar, yaşamın erken dönemlerinde astım semptomları geliştirme riski en yüksektir.
Astımda Belirtiler ve Komplikasyonlar
Astım belirtilerinin ne sıklıkla ortaya çıktığı; astımın ne kadar şiddetli olduğuna ve alerjenlere maruz kalıp kalmadığınıza bağlı olabilir. Bazı kişilerde her gün semptomlar görülürken, bazılarında yalnızca yılın birkaç günü semptomlar görülür. Bazı insanlar için astım rahatsızlığa neden olabilir ancak günlük aktiviteleri etkilemez. Ancak daha şiddetli astımınız varsa, astımınız yapabileceklerinizi sınırlayabilir. Astım iyi kontrol edildiğinde, kişi çok az belirti gösterir. Semptomlar kötüleştiğinde, kişi astım krizi veya alevlenme denen duruma sahip olabilir. Kontrolsüz astım zamanla akciğerlerdeki hava yollarına zarar verebilir.
Astım belirtileri şunları içerebilir:
- Göğüste sıkışma,
- Özellikle gece veya sabah erken saatlerde öksürük,
- Nefes darlığı,
- Nefes verirken ıslık sesine neden olan hırıltı,
Bu semptomlar;
- Zamanla veya aynı gün içinde gelir ve giderler.
- Soğuk algınlığı gibi viral enfeksiyonlarla başlar veya kötüleşir.
- Egzersiz, alerji, soğuk hava veya gülme veya ağlamadan kaynaklanan hiperventilasyon ile tetiklenirler.
- Geceleri veya sabahları daha kötü olurlar.
Astım atakları veya alevlenmeler, belirtiler çok kötüleştiğinde ve tipik tedavide bir değişiklik gerektirdiğinde ortaya çıkan ataklardır. Bunlar yavaş yavaş veya aniden ortaya çıkabilir ve yaşamı tehdit edebilir. Şiddetli astımı olan kişiler genellikle daha sık astım nöbetleri geçirir.
Astım Teşhisi
Astım teşhisi tıbbi geçmişinize, fiziksel muayeneye ve teşhis testlerinin sonucuna göre konur. Astımınız varsa ya da astımınız olduğundan şüpheleniyorsanız bir alerji uzmanına gitmeniz gerekir.
Tıbbi geçmiş ve fizik muayene
Doktorunuz astım için risk faktörlerinizi ve belirtilerinizi soracaktır. Ayrıca bilinen alerjiler hakkında da sorular sorabilirler. Bu, semptomların ne sıklıkla ortaya çıktığını, semptomlarınızı neyin tetiklediğini, semptomların ne zaman veya nerede ortaya çıktığını ve semptomlarınızın sizi geceleri uyandırıp uyandırmadığını içerir.
Teşhis testleri
Alerji uzmanınız, belirtilerinizin astımdan kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirlemek için sizden aşağıdaki testleri yapmanızı isteyebilir.
Solunum fonksiyon testi; Spirometri gibi, bilgisayara bağlı bir tüpten nefes alıp vermeyi içerir. Bu test, maksimum çabayla nefes alıp verdiğinizde havanın ne kadar hızlı hareket ettiğini ölçer.
Bronkodilatör testleri; solunum yolunuzdaki kasları gevşetmek için solunan bir ilacı almadan önce ve sonra havanın içeri ve dışarı ne kadar hızlı hareket ettiğini ölçer.
Bronkoprovokasyon testleri; hava yollarınızın belirli maruziyetlere nasıl tepki verdiğini ölçmek için kullanılır. Bu test sırasında, solunum yollarınızdaki kasları sıkılaştırabilecek farklı konsantrasyonlarda alerjen veya ilaç soluyabilirsiniz.
FeNO testleri; nefes verirken nefesinizdeki nitrik oksit seviyelerini ölçmek için kesirli ekshale nitrik oksit testi yapılabilir. Bu test, yetişkinlerde ve 5 yaş ve üstü çocuklarda yapılır.
Cilt veya kan testleri; alerji geçmişiniz varsa alerji cilt veya kan testleri yapılabilir. Bu testler, bağışıklık sisteminizin tepki vermesine neden olan alerjeni belirlemek için kullanılır.
Astım Tedavisi Nasıl Yapılır?
Alerji uzmanları astım ve mevcut olan alerjik rahatsızlıkları yönetmeye yardımcı olmak için özel olarak eğitim almışlardır.
Bir aile öyküsü alarak ve deri veya kan testleri yoluyla testler yaparak, alerji doktorunuz astımınızı tetikleyen alerjenleri belirlemek için sizinle birlikte çalışabilir.
Alerji uzmanınız, durumunuzu yönetmek için bir plan yapmanıza da yardımcı olabilir. Bu plan, hızlı rahatlama ve uzun süreli astım kontrol ilaçlarının yanı sıra, aşağıdaki gibi tetikleyicileri önlemek için ipuçları içerebilir:
- Çim, ağaç ve yabani ot polenleri
- Hayvan kepeği
- Toz akarı
- Küf
Alerji uzmanınız ayrıca astımınızı tetikleyen altta yatan alerjiyi tedavi etmenize de yardımcı olabilir. Bir tedavi, vücudunuzun belirli alerjenlere karşı daha az hassas olmasına yardımcı olan önleyici bir tedavi olan alerji immünoterapisidir. Bu iki ilaçla sağlanabilir: alerji aşıları ve dil altında çözünen dil altı tabletleri.
Astımlı Hastalar Nelere Dikkat Etmelidir?
Alerjik astımı daha da kötüleştirebilecek tek şeyin alerjenler olmadığı unutulmamalıdır. Tahriş edici maddeler, alerjik reaksiyona neden olmasalar bile, hala astım krizini tetikleyebilirler. Bunlar şunları içerir:
- Tütün, şömine, mumlar, tütsü veya havai fişek dumanı
- Hava kirliliği
- Soğuk hava
- Soğuk havada egzersiz
- Güçlü kimyasal koku veya dumanlar
- Parfümler, oda spreyleri veya diğer kokulu ürünler
- Tozlu odalar